Bangmakerij radioactieve straling - ingezonden Dagblad van het Noorden

Afgelopen woensdag was Herman Damveld te gast in DVHN Live om te reageren op het idee dat Rutte opperde, om een kerncentrale in de Eemshaven te bouwen. Ik ken de Groningse econometrist en wetenschapsfilosoof nog uit de tijd dat ik als uitgever bij Milieudefensie werkte, rond 1980. Een van mijn laatste projecten daar was een door hem geschreven boekje, met de titel Kan Kernenergie? De voorpagina daarvan was dusdanig opgemaakt zodat de lezer meteen aan kanker zou denken. Inmiddels is dat voor de meeste mensen een soort geloofsartikel geworden: radioactieve straling veroorzaakt altijd kanker en misvormingen. Damveld heeft met die gruwelijke boodschap decennialang mensen de stuipen op het lijf gejaagd. Geheel ten onrechte. Straling kan kanker verwekken, maar de hoeveelheden die je daarvoor nodig hebt, zijn onwerkelijk groot.

Een klein voorbeeld. Iedereen op deze planeet heeft vanaf de geboorte een kans op kanker van 40 procent, van nature, daar heeft het milieu niks mee te maken. De mensen die de atoombom op Hiroshima hebben overleefd kregen een hoge dosis straling. Die verhoogde hun kans op kanker van 40 tot 41 procent. Dat stelt dus niet veel voor. In de wetenschappelijke wereld woedt op het ogenblik een felle discussie over de aanwijzingen dat sommige Japanners dankzij de straling zelfs langer leven. Een lage dosis straling zou de gezondheid dus juist bevorderen! Het is te vroeg om daar definitieve uitspraken over te doen, maar duidelijk is wel dat het straling-is-altijd-gevaarlijk-verhaal van Damveld gewoon niet meer up to date is. Zo zijn sommige stranden van Brazilië niet wit, maar zien ze bijna zwart van het donkerbruine zand. Die stranden zijn radioactiever dan het ontruimde gebied van Tsjernobyl. In Brazilië hebben ze pret op het strand en in Tsjernobyl heerst de angst, maar eigenlijk is Tsjernobyl al lang weer bewoonbaar en is het de mede door Damveld aangejaagde radiofobie die de mensen daar weg houdt. Nodeloze radiofobie. Binnenin de oude centrale van Tsjernobyl zijn de stralingsdoses gevaarlijk, daarbuiten is niks aan de hand. Volgens Wereldgezondheidsorganisatie WHO zijn er niet meer dan honderd slachtoffers gevallen bij Tsjernobyl, waarvan ongeveer de helft door straling. Daaronder zitten enkele gevallen van schildklierkanker. Verdere kankers zouden mogelijk zijn, maar daarvoor is nog geen bewijs gevonden en inmiddels zijn ook een heleboel onbestraalde mensen uit die tijd aan tal van oorzaken gestorven. Volgens de WHO overdrijft Damveld het aantal doden dus schromelijk. En: als het ergste ongeluk met een (sterk verouderde) kerncentrale ooit maar honderd doden tot gevolg had, dan ga je de wereld toch zo’n super energiebron niet onthouden?

Damveld brengt daar ongetwijfeld een verhaal tegenin dat neerkomt op mogelijk duizenden of vele duizenden doden, maar dat zal blijven hangen in suggesties en verdachtmakingen. Er is een onvoorstelbare hoeveelheid onderzoek losgelaten op de gevolgen van de Tsjernobyl-ramp en die bewijzen zijn er gewoon niet. Het is zelfs zo dat stralingswetenschappers ronduit zullen toegeven dat de manier waarop ze gezondheidsgevolgen van straling onderzoeken, leidt tot een overschatting van de narigheid. De voormalige Sovjet-leiding trachtte wellicht de problemen te verdoezelen, maar de latere wetenschappers zeker niet.

Ook het verhaal van misvormingen is erg populair, maar onwaar. Van de atoombom weten we welke enorme hoeveelheden straling een zwangere vrouw moet krijgen om een problematisch kind te baren. Dat moet dan wel in de eerste drie maanden van de zwangerschap gebeuren, en levert dan een geretardeerd kind op met een kleiner hoofd. Nauwelijks voorgekomen, maar evenzogoed tragisch natuurlijk. Hoe dan ook, het gaat dan niet om misvormingen van ledematen (die in de Oekraïne altijd worden geshowd) en doses waar de mensen in de omgeving van Tsjernobyl heel ver onder bleven. Ze kregen gewoon niet genoeg straling.

Theo Richel is gepensioneerd wetenschapsjournalist 594w

Dit verhaal verscheen vrijdag 5 maart in het Dagblad vh Noorden.