Evacuatie van de bevolking dodelijker dan de straling bij Fukushima

Het aantal sterfgevallen als gevolg van de straling die bij ‘Fukushima’ vrij kwam  is nul en zal dat waarschijnlijk ook blijven. Maar zelfs als sommige sombere voorspellingen uitkomen en er inderdaad mensen sterven is het zeer de vraag of die aantallen op zullen wegen tegen de sterfgevallen als gevolg van de massale evacuatie van 100.000 mensen. Laten we de balans  eens opmaken op basis van de sombere voorspellingen. Was die evacuatie wel nodig?

In Fukushima is besloten tot evacuatie toen duidelijk werd dat een groot deel van de bevolking in een periode van een jaar een totale dosis zou kunnen oplopen van 20 millisievert. Dat is ongeveer 8 maal de hoeveelheid straling die een gemiddelde Nederlander jaarlijks uit de bodem en de ruimte ontvangt maar er zijn ook tal van plekken in de wereld waar al sinds mensenheugenis mensen worden blootgesteld aan hogere hoeveelheden dan die 20 millisievert. Voorbeelden zijn het verderop in Japan gelegen kuuroord Misasa, maar ook plaatsen in Brazilië, India, China, Iran, Frankrijk, Jordanië – strikt genomen zou men hier ook tot evacuatie over moeten gaan.

Hoge doses straling kunnen, zo weten we vooral sinds de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki kanker veroorzaken (van aantastingen van het genetisch materiaal is hier ook generaties later niets gebleken[i]). Maar naarmate men verder van Ground Zero af kwam werd de stralingsdosis minder en zag men ook steeds minder extra kanker sterfte (‘extra’ omdat voor iedereen de kans om aan kanker te sterven sowieso al ongeveer 40% is). Beneden een blootstelling aan 200 millisievert en lager zag men geen extra kankers.

Wie de kankersterfte bij Hiroshima in een grafiek neerzet ziet een mooie schuine lijn die begint bij 200 millisievert, maar aan de onderkant gaapt een groot gat: over de effecten van doses beneden de 200 millisievert bestaan geen gegevens. Wetenschappelijk verantwoord zou dan zijn geweest te zeggen ‘we weten gewoon niet wat er bij die lage doses gebeurt’, maar men besloot de lijn gewoon naar beneden door te trekken. Daarmee zeggend: als straling bij hoge doses kanker kan verwekken, dan zal dat ook best kunnen bij lage doses. De feiten werden dus aangevuld met een verzinsel. Dit wordt de LNT-hypothese genoemd, de ‘Lineaire No-Threshold Hypothesis’ (LNT) en ondanks het woord ‘hypothese’ geldt dit als onaantastbaar dogma: iedere dosis is gevaarlijk. Het is de basis voor het overheidsbeleid in de meeste landen (Canada heeft er afstand van genomen, en ook verschillende organisaties van stralingswerkers en wetenschappers).

Grafische voorstelling van de LNT-hypothese, een rechte lijn, dus geen ‘drempels’. Het gestippelde gedeelte is echter niet op data gebaseerd, die waren er niet, dat heeft men aangenomen en men is vervolgens op die aanname beleid gaan baseren.

Maar ook al weet je bij de lage doses niet of de uitkomst klopt, dankzij het lineaire karakter kun je wel makkelijk rekenen met de LNT. We citeren Christian Hoenraet uit ‘De energiebronnen en kernenergie’ (1999): ‘Volgens de ICRP, (de International Commission for Radiation Protection – een organisatie die door verschillende landen en organisaties wordt betaald) is deze kans (op kanker) 1,25*10^-2 per Sievert[ii]. Stel dat 10.000 personen elk een dosis van 1 Sv (1000 millisievert) ontvangen dan kan men verwachten dat er 125 onder hen later aan de gevolgen van kanker kunnen overlijden’[iii].

We zeiden al dat in Fukushima geëvacueerd werd voor een stralingsniveau van 20 millisievert, maar dat is een ondergrens; voor de berekening van het aantal voorkomen gevallen van kanker moet je ook een bovengrens hebben. Je kunt dat natuurlijk zo extreem maken als je wilt, maar een waarde van 200 millisievert lijkt hier redelijk om aan te nemen Wie denkt dat het er nog veel meer zouden kunnen zijn moet bedenken dat er bij de ramp in Tsjernobyl dubbel zoveel radioactiviteit is vrijgekomen dan bij Fukushima, maar dat toch de  ontvangen doses in die streek voor de gewone bevolking ver onder de 200 millisievert zijn gebleven.

Er zijn uit de streek bij Fukushima 100.000 mensen geëvacueerd vanwege het ongeval met de kerncentrales. Stel nu dat deze mensen thuis zouden zijn gebleven en allemaal 200 millisievert straling zouden hebben ontvangen. Hoeveel extra kankergevallen zou dat dan volgens de officiële inschattingen hebben opgeleverd? We zullen het sommetje hieronder stap voor stap laten zien:

10.000 mensen   1 Sievert straling 125 kankerdoden

100.000 mensen 1 Sievert straling 1250 kankerdoden

100.000 mensen  200 millisievert    250 kankerdoden.

Er zijn dus 100.000 mensen geëvacueerd teneinde 250 extra gevallen van kanker te voorkomen. Is dat veel? Is dat weinig? Is dat de moeite van de evacuatie waard?

Een evacuatie is geen ‘free lunch’ zo bleek in maart 2012 uit een artikel in de Lancet[iv]. Hierin beschreef een team van de Hiroshima Universiteit wat er gebeurde op de ochtend van de 14e maart 2011 bij de evacuatie van 840 patiënten uit zieken- en  verpleeghuizen naar het 26 kilometer verderop gelegen  Minamisoma City.  

Het medisch personeel vergezelde de patiënten niet tijdens het transport.  Bedlegerige patiënten werden op de stoelen gelegd en in beschermende kleding verpakt. Tijdens het transport werden patiënten verwond omdat ze uit hun stoelen vielen.

De evacuatie duurde tot ver in de nacht. Naarmate de situatie bij de kerncentrales verslechterde werd de evacuatie meer gehaast. Patiënten werden ook per politiewagen vervoerd. De voertuigen zaten helemaal vol, niet alleen met patiënten maar ook met  andere mensen die de kans hadden gemist om op eigen houtje weg te komen.  Laat in de nacht van de veertiende maart moesten de patiënten de bus weer uit omdat er geen ziekenhuizen met vrije plaatsen konden worden gevonden of omdat de bussen elders nodig waren.  Uiteindelijk werden de patiënten tijdelijk gehuisvest in een vergaderzaal van het  Soso Health Care office in Minamisoma city. Daar was geen verwarming en waren geen medische voorzieningen. Velen moesten 24 uur wachten voordat ze elders terecht konden.

27 patiënten met ernstige medische problemen, zoals nierfalen in de laatste fase of een beroerte moesten  naar het 100 kilometer verder gelegen Iwaki City vervoerd worden. Tenminste 12 van hen waren om 0300 uur op de 15e maart overleden, tien van hen tijdens het transport. Later werd bekend dat meer dan 50 patiënten tijdens of kort na de evacuatie het leven hadden gelaten, waarschijnlijk als gevolg van onderkoeling, uitdroging en verergering van onderliggende medische problemen. In de Fukushima Daiichi Kerncentrale waren er geen stralingsdoden of gewonden. Maar de evacuatie van deze patiënten ging wel gepaard met verlies van levens.

Overigens werd bij deze patiënten geen bewijs van besmetting met radioactiviteit gevonden, ook al hadden ze reeds 48 uur in de gevarenzone doorgebracht. 

Japans mannetje wordt onderzocht met een geigerteller en heeft blijkbaar de indruk dat hij onder schot wordt gehouden.

Dit was geen uniek incident. Er zijn verschillende van deze berichten in de internationale pers[v], maar het is moeilijk om te checken of ze elkaar overlappen. Daarom noemen we hier alleen nog het eindverslag van het Japanse Recovery Agency[vi]. Dat had tot opdracht het checken van schadevergoedings-claims van nabestaanden van ‘Disaster Related Deaths’ – sterfgevallen van mensen die niet rechtstreeks door de ramp omgekomen waren, maar door de hulpmaatregelen. Het Agency vond er uiteindelijk 1632, maar het is onduidelijk of die allemaal verband houden met de evacuatie voor de nucleaire problemen of ook met de aardbeving en de tsunami. Van plm 700 sterfgevallen staat dat expliciet aangegeven, dus dat aantal houden we hier aan.

Van deze mensen was 90% boven de 60 en ze waren allemaal in de eerste maand na de ramp overleden. De overlijdens van deze bejaarden zijn extra wrang omdat ze geëvacueerd werden uit vrees voor een ziekte die zich toch pas 20 jaar later zou openbaren. Dan zouden ze wellicht toch al dood zijn of een andere vorm van kanker hebben.

De Mallinckrodt hoogleraar Fysica van de Harvard Universiteit Richard Wilson (em.) wijst er op[vii] dat een evacuatie niet alleen een stressvolle aangelegenheid is, maar ook dat stress net als straling de kans op kanker verhoogt. Een vergelijkbare gebeurtenis zoals een scheiding, verhoogt volgens hem de kans op kanker met 15% en hij meent dus dat hij aan de voorzichtige kant blijft als hij van 5% uit gaat. Dat betekent dus 3000 gevallen van kanker door evacuatiestress (op een groep van 100.000 geëvacueerde mensen)[viii].

In de verslagen over Tsjernobyl[ix] [x](waar geëvacueerd is met als ondergrens 1 millisievert per jaar) is geconcludeerd dat uiteindelijk de belangrijkste schade psychologisch van aard was: de enorme angst voor straling die voortdurend gevoed wordt door elkaar opeenvolgende onderzoeken, aandacht in de media, protesten van actiegroepen. De ramp bij Tsjernobyl was aanleiding voor wereldwijd naar schatting 200.000 abortussen en veroorzaakte in de regio zelf een scala aan psychiatrische problemen, zelfmoorden en alcoholisme. Dat bij Fukushima iets vergelijkbaars aan de hand is blijkt uit een documentaire waarin een Japans meisje aangeeft dat ze maar een half uurtje per week mag buiten spelen vanwege de straling en heeft geleerd dat 0,3 microsievert (ongeveer de Nederlandse achtergrondstraling) ‘een klein beetje hoog’ is[xi].  Schattingen over hoeveel mensenlevens hiermee uiteindelijk zijn gemoeid zijn we niet tegengekomen.

De balans is dus: max 250 levens gered, 3700 levens verloren.  Er valt op diverse onderdelen van deze ‘berekening’ wel wat af te dingen, maar er moeten toch rare dingen gebeuren wil een evacuatie een positieve balans opleveren voor het aantal geredde mensenlevens. Er zijn meerdere schattingen van de menselijke kosten en baten van evacuatie[xii] (steeds wel gebaseerd op dezelfde berekeningen als in dit artikel gebruikt). Zo schat de vanwege zijn betrokkenheid bij de ontwikkeling van de waterstofbom beroemde professor Richard Garwin dat het aantal geredde levens op de lange termijn uiteindelijk 1550 zou kunnen bedragen[xiii], om er meteen aan toe te voegen dat ook volgens hem de balans waarschijnlijk negatief blijft voor evacuatie. Dit is overigens de hoogste serieuze berekening van dit aantal. Anderen komen met vergelijkbare methoden weer veel lager uit. Waar het hier om gaat is dat het voor het ‘rendement’ van de evacuatie niet veel uitmaakt: die blijft meer mensenlevens eisen dan de straling.

Het kan zijn dat het aantal stressdoden veel lager of veel hoger is en er is natuurlijk ook wat voor te zeggen dat de mensen die niet geëvacueerd worden uit een gebied dat wereldwijd in het nieuws is als stralingsrampgebied ook aan behoorlijke stress blootstaan. De 700 ‘disaster related deaths’ blijven vooralsnog overeind. Maar als je aan deze cijfers gaat twijfelen dan dien je ook in ogenschouw te nemen dat zelfs de aanhangers van de LNT toegeven dat deze theorie in het lage dosis bereik uiterst pessimistisch is (en dat dus het aantal slachtoffers veel kleiner is). Dan moet je ook meenemen dat volgens een hele grote groep van stralingsonderzoekers lage doses straling juist de gezondheid bevorderen.

Diverse stralingskundigen hebben de evacuatie onnodig genoemd, maar wat zou er dan moeten gebeuren?

Wilson wijst erop dat een onmiddellijke evacuatie alleen maar zinvol is als er ook onmiddellijk onheil dreigt. Dat laatste betekent in nucleaire termen: stralingsziekte. Je hebt daar een dosis van minimaal 1 sievert voor nodig en dan ook nog binnen een korte spanne tijds, bijvoorbeeld enkele uren. Daarvan was bij Fukushima geen sprake en zoiets weet men van te voren. Ook weet men van te voren welke splijtingsproducten er vrij kunnen komen (Jodium en Cesium). De eersten die daarvoor gevaar lopen zijn de werknemers van de centrale. Maar als daar al niemand een dosis heeft gekregen die stralingsziekte kan veroorzaken (en dat is zo) dan is niet te verwachten dat de fall-out dat wel zal doen bij de mensen in de omgeving.

Professor Richard Garwin bepleit daarom de evacuatie vrijwillig te maken en de mensen die achterblijven een financiële vergoeding te bieden. De standaardbedragen die daarvoor gelden zullen voor de overheid een veel kleinere last vormen dan peperdure evacuaties.

Voorzitter Eric Loewen van de American Nuclear Society (een organisatie van kerncentralewerkers die zelf blootstaan aan straling) noemde  op een speciale vergadering over ‘Fukushima’ (op 25 juni 2012), de evacuatie een overreactie op lage doses straling, en bepleit dat mensen weer gauw naar huis mogen gaan[xiv].

Dr Genn Saji, voor zijn pensionering secretaris van de Japanse Commissie voor Nucleaire Veiligheid: ‘Het is belangrijk dat gezonde jongeren en volwassenen weer terug kunnen keren in de vervuilde gebieden zodat ze hun gezonde leven kunnen hervatten, zelfs als er nog een dose-rate staat van 100 mSv/jaar’. En: ‘Hoewel er onvoldoende gegevens zijn over de gezondheidseffecten van straling bij de bevruchting, op de foetus en de baby is het waarschijnlijk, uitgaande van de studies onder overlevenden van de atoombommen op Hiroshima-Nagasaki, dat die 100 mSv per jaar geen gevolgen zullen hebben’^iv.

Stralingsdeskundige Cuttler tenslotte[xv]: ’Hoe kan het ICRP (dat internationaal de stralingsnormen vaststelt) zich nog steeds beroepen op de bescherming tegen genetische gevaren als ze daarbij tegelijkertijd zoveel menselijk leed en economische schade veroorzaken. Het ICRP is voortdurend bezig geweest met het verder aanscherpen van zijn normen, voor stralingswerkers van 50 mSv naar 20 mSv per jaar en voor het gewone publiek van 5 naar 1 mSv per jaar. In plaats van ALARA (As Low as Reasonably Achievable) zou het stralingsniveau voor evacuatie groter dan “as high as reasonably safe,” AHARS moeten zijn vi. Bij kernongevallen kan het niveau van 20 mSv/y een factor 50 verhoogd worden tot 1 Sievert/y hetgeen vergelijkbaar is met [allerlei] verscheidene natuurlijke stralingsniveaus. En als men de stimulering door straling van de biologische bescherming tegen celschade en kanker beschouwt is er geen reden om een toename van het risico op kanker te verwachten. Het is heel moeilijk te begrijpen waarom de ICRP zijn aanbevelingen niet heeft aangepast. Dan zou deze evacuatie niet nodig zijn geweest’.

Theo Richel